Phát huy giá trị lịch sử, văn hóa Đình - Đền Đầm Mây
Huyện Yên Sơn, tỉnh Tuyên Quang là địa phương có hệ thống di tích lịch sử, văn hóa đình - đền phong phú, có ý nghĩa quan trọng trong đời sống văn hóa tâm linh của người dân địa phương. Tiêu biểu là Đình - Đền Đầm Mây thuộc thôn 2, xã Lang Quán gắn liền với sự thờ phụng bà chúa Đầm Mây và những người có công xây dựng làng. Đây là di tích kiến trúc- nghệ thuật và khảo cổ cấp tỉnh đang được cấp ủy, chính quyền và Nhân huyện Yên Sơn nỗ lực bảo tồn, phát huy giá trị di sản gắn với phát triển du lịch.
Di tích Đình - Đền Đầm Mây, nằm ở khu đất bằng phẳng giữa cánh đồng Đầm Mây thuộc thôn 2 (trước đây là thôn Đồng Danh), xã Lang Quán, huyện Yên Sơn, tỉnh Tuyên Quang. Theo các nghiên cứu khảo cổ, Đền Đầm Mây được xây dựng vào thời Lê Trung Hưng (thế kỷ XVIII) và Đình Đầm Mây được xây dựng vào thời Nguyễn (cuối thế kỷ XIX) và tồn tại cho đến giữa thế kỷ XX. Đền Đầm Mây được nhân dân địa phương dựng lên để thờ phụng bà chúa Đầm Mây; đình Đầm Mây được dựng lên để thờ thành hoàng làng là ông Đặng Thanh Lợi, Lý Kỳ Nhân, Nguyễn Đình Bá, Nguyễn Đức Ông.
Thôn 2, xã Lang Quán nằm dưới triền thung lũng rộng, đất đai phì nhiêu màu mỡ, xung quanh là những dãy đồi, núi thấp, trông xa như những chiếc bát úp khổng lồ bao bọc lấy làng Đồng Danh. Xa xa là những dãy núi cao như núi Là, núi Cháy, núi Quạt, núi Thần…có đỉnh cao từ 300 mét - 800 mét so với mực nước biển.
Theo các bậc cao niên trong làng kể: Xưa kia nơi đây là một thung lũng trải dài từ phía chân núi Thần toàn là cỏ danh nên tên làng còn được gọi là “Làng Đồng Danh”. Ở làng Đồng Danh có miếu thờ nàng Mây (nay là Đền Đầm Mây). Làng Đồng Danh chủ yếu là người Dao quần trắng sinh sống.
Bà chúa Đầm Mây được thờ phụng tại ngôi đền Đầm Mây chứa đựng câu chuyện đầy huyền bí, được lưu truyền từ đời này qua đời khác rằng: Xưa kia, làng Đồng Danh có một đầm nước rất sâu, nhiều tôm cá, có cả cá bạc, cá vàng. Người dân đồn rằng đầm cá đó là của nhà Trời. Cứ vào những ngày mùng 2 tháng 2, mùng 6 tháng 6, 24 tháng 12 Âm lịch hàng năm, người của nhà Trời xuống đánh cá mang về Trời. Bỗng một ngày kia, trên đầm xuất hiện hai con thuồng luồng, chúng bắt hết cá ở đầm, rồi sau đó tìm bắt cả các cô gái đẹp. Ngọc Hoàng biết chuyện liền cho nàng tiên thứ Chín là nàng Mây xuống trần diệt trừ hai con thuồng luồng.
Khi xuống trần gian, nàng Mây hoá thành cô gái Dao quần trắng xinh đẹp đi xuống đầm nước để diệt trừ thuồng luồng. Sau đó nàng bay về Trời và để lại số vàng, bạc, châu báu mang theo chôn ở khu đầm nước. Cảm tạ công lao của nàng Mây, dân làng đã lấy tên nàng để đặt cho đầm nước, tôn nàng là bà Chúa Đầm Mây và xây dựng ngôi đền bên cạnh đầm nước để thờ phụng.
Vào thời Nguyễn (cuối thế kỷ XIX) Đình Đầm Mây được xây dựng bên cạnh Đền Đầm Mây. Đình được coi như là ngôi nhà cộng đồng để thực hiện ba chức năng: hành chính, tôn giáo và văn hóa. Là nơi để hội họp, bàn bạc việc làng, thờ thần của làng, tổ chức các trò chơi trong các ngày lễ tiệc…
Cũng theo các bậc cao niên trong làng kể lại: Bà chúa Đầm Mây nổi tiếng linh thiêng, người dân, du khách đến đền lễ bái, cầu sức khoẻ, bình an, xin ban tài, phát lộc được linh ứng. Đặc biệt, các cụ cao niên trong làng truyền tai nhau rằng, hễ những ai mà lấy nước ở Đầm Mây mang lên làm lễ tại đền sau đó vẩy lên người thì người đó cả năm gia đình bình yên, làm ăn thuận lợi, phát tài, phát lộc.
Với ý nghĩa về văn hóa, tâm linh, Đình - Đền Đầm Mây gắn bó với đời sống của người Dao quần trắng nơi đây. Vì vậy đồng bào luôn nỗ lực gìn giữ, và phát huy giá trị của di tích.
